‘De schouders van een nageslacht’

Het is al meer dan 20 jaar geleden dat de navolgende woorden werden geschreven:
Zo'n 210 jaar geleden, in een tijd van rangen en standen, van adel, clerici en plebs, maar ook van een opkomende burgerij die zich een weg baande tussen van oudsher bestaande en inmiddels platgetreden paden, kwamen zeven welgestelde mannen bijeen in de sociëteit van Breda. Allen zijn ingewijd in de 'geheimen van de Vrijmetselarij' en besluiten de Grootmeester te verzoeken hen te voorzien van een wettige constitutiebrief – de vergunning om een loge op te richten – 'opdat in de Baronie de lichten kunnen worden ontstoken en kan worden gearbeid volgens de stijl der Vrije Metselaeren'.

Vanaf het begin is het pad van deze loge en haar leden niet over rozen gegaan en meer dan eens heeft Het Vrij Geweeten tijdelijk de lichten moeten doven, omdat de duisternis soms toch sterker bleek te zijn en het licht onzichtbaar maakte. Behalve dan in de harten van degenen die het licht eenmaal hadden aanschouwd en vaak tot in de dood trouw bleven aan zichzelf en aan de Orde. Pauselijke banvloek en wereldlijk verbod, oorlog en vervolging hebben niet kunnen voorkomen dat broeders in het geheim bijeen kwamen om gestalte te geven aan hun idealen.

Mysterie

Ondanks moeilijke tijden lukte het de broeders niet alleen de Broederketen te vormen, maar ook om deze uit te breiden met vrije mannen van goede naam die er – tegen de verdrukking in – voor kozen kennis te nemen van, en deel te nemen aan de methode die de vrijmetselarij is. Tussen Ken Uzelf en Geef Uzelf speelde, en speelt zich nog het mysterie af, waarmee zij zo moeilijk naar buiten konden treden, wilde hun gezin, hun werk, hun leven er niet bij inschieten. Dit mysterie speelde zich dan ook niet alleen figuurlijk af in het innerlijk van de broeders, maar ook letterlijk in het verborgene: onzichtbaar voor een buitenwacht die de broederschap, zacht gezegd, niet goedgunstig gezind was en haar een macht toedichtte die ze niet bezat en nog niet bezit.

Imago beschadigd

Dat speculaties omtrent de methode van de Vrijmetselarij niet konden uitblijven, lag voor de hand. Vaak waren deze bespiegelingen gebaseerd op geruchten – 'van horen zeggen' – en zelden raakten ze de kern van wat Vrijmetselarij werkelijk is. Naarmate echter meer mensen kennis namen van deze speculaties, groeide het wantrouwen, niet alleen ten aanzien van datgene waarvan men wist dat het achter gesloten deuren plaatsvond, maar ook jegens lieden van wie men zelfs maar een vermoeden had dat ze eraan deelnamen. Het imago van de Vrijmetselarij raakte beschadigd.

Zelfs nu nog duikt bij tijd en wijle een of andere niet nader te duiden studiegroep op, die meent te kunnen aantonen dat het allemaal fake, zinloos en leeg is wat de Vrijmetselarij pretendeert te zijn. Zelf blijven de leden van deze studiegroep anoniem en dat geeft te denken, zeker als die mensen menen (op grond van een Wet omtrent Openbaarheid van Bestuur) ritualen publiek toegankelijk te moeten maken en zelfs dreigen met openbaarmaking van ledenlijsten, indien de Orde haar recht haalt met een beroep op de Wet inzake Auteursrecht. Inmiddels is het stil geworden rond die studiegroep, maar eens te meer is het kwaad reeds geschied. Opnieuw zullen broeders zich moeten verdedigen als ze in hun omgeving te kennen geven vrijmetselaar te zijn. Opnieuw zullen wellicht potentiële leden hun tocht naar de poort van de loge afbreken, omdat zij de zaak toch niet helemaal vertrouwen of omdat hun het vuur te na aan de schenen wordt gelegd door familie, vrienden of kennissen.

Gedachtegoed actualiseren

Of de laatste anti-maçonnieke actie de Orde nu werkelijk blijvende schade heeft berokkend, is maar de vraag. Deze actie heeft eens te meer aangetoond dat ritualen en de publicatie ervan uiteindelijk niet de antwoorden geven die de studiegroep veronderstelde in haar bezit te hebben. Deze afgang hadden de leden van de studiegroep zichzelf kunnen besparen als ze de moeite hadden genomen, al was het maar even, om terug te blikken in de tijd: dit is niet de manier om de Vrijmetselarij onderuit te halen. Die antwoorden, weten wij, liggen immers besloten in iedere broeder afzonderlijk en in de bijzondere wijze waarop vrijmetselaren samenkomen en met elkaar delen wat hen in het leven overkomt. Meer dan eens schieten woorden daarvoor te kort. Veelal lukt het onszelf – die midden in deze eerbiedwaardige traditie staan – niet om de kern te verwoorden.

Onomstotelijk feit is echter dat wij in weerwil van de historie nog steeds bestaan. In het groot of juist klein zijn van ons aantal, ligt niet de essentie van dit bestaan. Die kern ligt in het verder dragen in de tijd van een gedachtegoed dat door de tijd heen tot ons is gekomen. Aan ons de taak dit gedachtegoed te actualiseren. Zo zal de zinnebeeldige bouw van de tempel voortgang kunnen vinden. Zo kunnen en zullen wij erin slagen belangstellenden, 'vrije mannen van goede naam', hoe gering in aantal soms ook, te bereiken en te begeleiden in hun streven om meer en beter van zichzelf bewust te worden; om vervolgens met die kennis te streven naar een samenleving waarin harmonie heerst, door in handel en wandel te benadrukken wat mensen gemeen hebben, niet wat hen verdeelt.

De zoekende mens

Deze tijd wordt in levensbeschouwelijk opzicht gekenmerkt door 'de zoekende mens'. Oude en respectabele religies en godsdiensten, die in de loop der eeuwen verregaand zijn geïnstitutionaliseerd, blijken steeds moeilijker in staat om antwoorden te geven op de levensvragen die de hedendaagse mens zich stelt. Zelfs de religieus-godsdienstige kaders waarbinnen de mens mogelijk antwoorden kán vinden, zijn vaak verstard en verworden tot een keurslijf waarin een vrij denkend mens niet langer kan functioneren. Het is aan ons om die zoekende mens te herkennen, die bidt om Wijsheid, die zoekt naar Kracht en die op de drempel van de loge staat om aan te kloppen aan de tempel der Schoonheid. Het is onze opdracht te arbeiden zolang het dag is, aan onszelf en aan de toekomst van loge en Orde.

In een tijd dat mensen niet alleen shoppen bij onze grootgrutter die op de kleintjes past om hun magen te vullen, maar ook shoppen op de markt van zingevingssystemen om hun leven zinvol te vullen, is de beste reclame voor de Vrijmetselarij te laten zien wie en wat wij zijn. De tijd heeft laten zien waartoe de mens in staat is – ten goede en ten kwade. De tijd heeft aangetoond dat Vrijmetselarij tijd van leven heeft. De toekomst blijft in nevelen gehuld en alleen de tijd zal kunnen aantonen of onze inspanningen tot iets hebben geleid.